उखान र त्यसको अर्थ

 

शिक्षक:- दिनेश खत्री

         उखान                            विशेष अर्थ

१.     अकबरी सुनलाई कसी लगाउनु पर्दैन ।        राम्रो कुरालाई जाँचिरहनु पर्दैन ।

२.     अगुल्टाले हानेको कुकुर विजुली चम्कँदा तर्सन्छ ।  एकपटक ठक्कर खाएको मानिस

                                                                    त्यस्तो कुरामा सधैं सतर्क हुन्छ ।

३.     अचनाको पीर खुकुरीले जान्दैन ।   दु:ख पाउनेको दु:खलाई दु:ख दिनेले जान्दैन ।

४.   अड्को पड्को तेलको धुप ।    अभावमा कमसल वस्तुले पनि काम चलाउनुपर्छ ।

५.    अर्कालाई खनेको खाडलमा आफैं परिन्छ। अरुको कुभलो गर्नेको आफ्नै कुभलो हुन्छ ।

६.    आए आँप गए झटारो  ।              भए फाइदा , नभए घाटा नहुनु ।

७.    आकाशको फल आँखा तरी मर् ।          असम्भव कुरा प्राप्त गर्न खोज्नु ।

८.    आफू नमरी स्वर्ग  देखिन्न ।          आफैंले नभोगी यथार्थ कुरो थाहा हुँदैन ।

९.    आफैं त महादेव उत्तानो पर कसले देला वर । असमर्थ मानिसले अरूको सहयोग गर्न

                                             सक्दैन ।

१०.                   आलु खाएर पेडाको धाक ।        क्षमता नहुनेले फोस्रो धाक देखाउनु ।

११.                   इन्द्रको अगाडि स्वर्गको बयान ।  धेरै जान्नेका अगाडि सिकारु मान्छेको बयान

                                                                महत्त्वहीन हुन्छ ।

१२.                   ऋण लागोस् दिन नलागोस् ।    जे जस्तो भए पनि भाग्यले साथ नछाडोस् ।

१३.                   एक कानले सुनी अर्को कानले उडाउनु ।    कुरा सुनेर पनि बेवास्ता गर्नु ।

१४.                   एकले थुकी सुकी, सयले थुकी नदी । एक्लैले गर्न नसकिने काम धेरै मिलेर गरे

                                                                  सम्भव हुन्छ ।

१५.                   एक पन्थ दुई काज ।           एक प्रयत्नबाट दुई काम हुनु ।

१६.                   एक हातले ताली बज्दैन ।            सहयोग दुई तर्फी हुनुपर्छ ।

१७.                   ओरालो लागेको मृगलाई बाच्छाले पनि खेद्छ ।  कमजोरलाई सबैले हेप्छन् ।

१८.                   कच्चा वैद्यको मात्रा यमपुरीको यात्रा ।   थोरै ज्ञान र थोरै अनुभव हुनेले गरेको   

                                                               काम असफल वा समस्यापूर्ण हुन्छ ।

१९.                   कहिले सासूको पालो कहिले बुहारीको पालो ।    मौका सबैलाई आउँछ ।

२०.                   काग कराउँदै छ, पिना सुक्दै छ ।  भन्नेले जे भने पनि आफ्नो काम नछाड्नु ।

२१.                   कानो गोरुलाई औंसी न पूर्णे ।    मूर्खका लागि राम्रो नराम्रो एकै हुन्छ ।

२२.                   काम कुरो एकातिर कुम्लो बोकी ठिमीतिर । मुख्य काम छोडी मामुली काममा

                          लाग्नु ।

२३.                   काम साँची आफूलाई खान साँची अरूलाई। काम साँचेर राख्दा पछि आफैं नगरी

                         सुख पाइन्न ।खाना साँचेर राख्दा आफ्नो भाग पनि गुम्न सक्छ ।

२४.                   कालो अक्षर भैंसी बराबर  । नपढेको मानिसलाई केही थाहा हुँदैन ।

२५.                   कि पढेर जानिन्छ कि परेर जानिन्छ । ज्ञान आर्जन पढेर र अनुभव गरेर हुन्छ ।

२६.                   कुरो र कुलो जता लाग्यो उतै जान्छ । कुरालाई आवश्यकता अनुसार मोड्न                           

                                                                    सकिन्छ ।

२७.                   के खोज्छस् कानो आँखो ।     चाहेको कुरा पाउनु 

२८.                   खाने मुखलाई जुँगाले छेक्दैन ।   पौरखी मान्छेलाई कुनै कुराले रोक्दैन ।

२९.                   गर्ने भन्ने हनुमान् पगरी गुथ्ने ढेडु । काम गर्ने एउटा जस पाउने अर्को ।

३०.                   घाँटी हेरी हाड निल्नू ।        क्षमता अनुसारको काम गर्नु ।

३१.                   छन् गेडी सबै मेरी, छैनन् गेडी सबै टेढी । सम्पत्ति हुँदा सबै आफन्त, सम्पत्ति नहुँदा  

                                                                 सबै पराइ हुनु ।

३२.                   जिउँदाको जन्ती, मर्दाको मलामी ।   जतिखेर पनि काम लाग्ने हुनु ।

३३.                   जति जोगी आए पनि कानै चिरेको । सबै काम नलाग्ने हुनु ।

३४.                   जसले मह काढ्छ, उसले हात चाट्छ । परिश्रम गर्नेले फल पाउँछ ।

३५.                   जुँगा चल्यो कुरा बुझ्यो ।        चलाख मान्छेलाई इसारा नै काफी हुन्छ ।

३६.                   जुन गोरूको सिङ छैन, उसको नाम तिखे । नाम अनुसारको काम नहुनु ।

३७.                   जुन थालमा खायो त्यही थालमा चुठ्नु । गुनको बदला बैगुन गर्ने ।

३८.                   जो होचो उसको मुखमा घोचो ।    निर्धालाई सबैले हेप्छन् ।

३९.                   झिँगाको सरापले डिँगो मर्दैन ।     कसैले ईर्ष्या गर्दैमा काम बिग्रिँदैन ।

४०.                   टेक्ने हाँगो न सताउने डालो ।     कुनै आधार नभएको

४१.                   ढाँटको निम्तो खाई पत्याउनु ।  ढाँटलाई विश्वास गर्न गाह्रो हुन्छ ।

४२.                   ढुङ्गो खोज्दा देवता मिल्नु ।   सामान्य कुरा खोज्दा विशेष कुरा पाउनु।

४३.                   तालुमा आलु फल्नु ।       भाग्य सप्रिनु

४४.                   तैँ रानी मै रानी कसले भर्ला कुवाको पानी । सबै ठालु भएपछि काम गर्ने कोही हुँदैन ।

४५.                   दुवै हातमा लड्डु             दुवैतिरबाट फाइदा

४६	देख्नेको आँखा फुटे, सुन्नेका सही ।	देख्ने भन्दा सुन्ने मान्छे जान्ने बन्नु ।
४७	धन भनेपछि महादेशका तीन नेत्र ।	धनका लागि सबै मरिमेट्छन् ।
४८	नखाऊँ त दिनभरिको सिकार, खाऊँ भने कान्छा बाबुको अनुहार ।	लिनु न छाड्नु हुनु ।
४९	नजिकको तीर्थ हेला ।	सजिलै पाइने वस्तुको महत्त्व कम हुनु ।
५०	नपत्याउने खोलाले बगाउँछ ।	सामान्य ठानेको मान्छेले पनि ठूलै काम गर्न सक्छ ।
५१	नमच्चिने पिङको सय झट्का ।	अयोग्य व्यक्तिले धेरै फुर्ती देखाउँछ ।
५२	नाच्न नजान्ने आँगन टेढो ।	नजान्ने मान्छेले अरूलाई दोष दिन्छ ।
५३	पशुपतिको जात्रा सिद्राको व्यापार ।	एउटा प्रयासबाट दुई ओटा फाइदा हुनु ।
५४	बाँदरको पुच्छर लौरो न हतियार  ।	कतैतिर पनि काम नलाग्ने ।
५५	बाँदरको हातमा नरिवल ।	अयोग्यको हातमा बहुमूल्य वस्तु हुनु  ।
५६	बाघको छालामा स्यालको रजाइँ ।	अर्काको सम्पत्तिमा मोज गर्नु  ।
५७	बाघ बूढो र स्याल तन्नेरी ।	अनुभवी, योग्य र शक्तिवानका अगाडि अरूको केही चल्दैन ।
५८	बार वर्षको रामायण पढ्यो, सीता कसकी जोई ।	जतिसुकै सिकाए पनि केही नबुझ्नु ।
५९	बोल्नेको पिठो बिग्छ नबोल्नेको चामल पनि बिक्दैन ।	बोल्नै पर्ने कुरामा नबोल्दा काम बन्दैन ।
६०	भदौमा आँखा फुटेको गोरु सधैँ हरियो देख्छ ।	परिवर्तन भएको थाहा नपाउने ।
६१	भेडा भेडासित, बाख्रा बाख्रासित ।	स्वभावअनुसारको सङ्गत ।
६२	म ताक्छु मुढो बञ्चरो ताक्छ घुँडो ।	एक थोक सोच्दा अर्कै थोक हुनु ।
६३	मरेको बाघको जुँगा उखेल्न सजिलो हुन्छ ।	निर्धो र कमजोरलाई हेप्न सबैले सक्छन् ।
६४	मर्नुभन्दा अगाडि खुट्टा तान्नु ।	पहिले नै लत्तो छाड्नु ।
६५	मुखमा रामराम बगलीमा छुरा ।	मुखले ठीक पार्ने, व्यवहारले कपटी काम गर्ने।
६६	मेरो गोरुको बाह्रै टक्का ।	आफ्नै कुरा मात्र ठीक मान्नु/ निकै जिद्दी गर्नु।
६७	रातभरि करायो, दक्षिणा हरायो ।	निकै परिश्रम गरेर पनि फल नपाउनु ।
६८	रात रहे अग्राख पलाउँछ ।	समयमै काम नगरे अरू जटिल हुन्छ  ।
६९	लगन पछिको पोतेको के काम ।	ठीक समयमा प्रयोग नगरिएको वस्तुको महत्त्व पछि रहँदैन ।
७०	ल्हासामा सुन छ, कान मेरो बुच्चै ।	आर्काको धन र इज्जतले आफूलाई केही हुँदैन।
७१	साँढेको जुधाइ बाच्छाको मिचाइ ।	ठूलाठूलाका टक्करमा सानातिना पिसिनु ।
७२	साँप पनि मरोस, लट्ठी पनि नभाँचियोस् ।	केही पनि नगुमाईकन काम पूरा गर्नु ।
७३	सुनारको सय चोट लोहारको एक चोट ।	कमजोरको धेरै प्रयत्नभन्दा क्षमतावन्को एउटै प्रयत्न उपलब्धिपूर्ण हुन्छ ।
७४	हात्ती आयो, हात्ती आयो फुस्सा ।	के के न पाउँला भनेकोमा रित्तै हात हुनु ।
७५	हात्तीको मुखमा जिरा ।	चाहिनेभन्दा अति थोरै कुरा भेट्नु ।
७६	हुटिट्याउँले आकाश थाम्नु ।	असम्भव प्रयास ।
७७	हुने बिरुवाको चिल्लो पात ।	राम्रो हुने लक्ष्य सुरुमै देखा पर्नु ।