पाठ - ९ मेरो देशको शिक्षा

 

पाठ  ९  मेरो देशको शिक्षा

शब्दभण्डार

१ दिइएको अर्थ बुझाउने शब्द 'मेरो देशको शिक्षा ' निबन्धबाट खोजेर लेख्नुहोस् :

क ) नयाँ कुराको खोजी =  अनुसन्धान

ख ) खास विषयको गुण दोष आदिको मूल्याङ्कन = समालोचनात्मक

ग ) जीवन निर्वाहका लागि गरिने काम = जीविकोपार्जन

घ ) महत्त्वपूर्ण मानिएका ठूला आकारका पठनीय सामग्री  = ग्रन्थ

ङ ) शिष्ट वा सभ्य मानिएको आचरण  = शिष्टचार

२ दिइएका शब्द र अर्थबिच जोडा मिलाउनुहोस् :

शब्द                                       अर्थ

मुहान                                उदगमस्थल

तीर्थाटन                             तीर्थयात्रा

पसिना                                परिश्रम गर्दा शरीरबाट निस्कने पानी

मार्ग                                    बाटो

त्रुटि                                    गल्ती

खानी                                 धेरै चिज उत्पन्न भएको ठाउँ

प्राचीन                                पुरातन

३ दिइएको अनुच्छेद पढ्नुहोस् र प्राविधिक , पारिभाषिक शब्द पहिचान गरी लेख्नुहोस् :

उत्तर :- शिक्षण , पाठ्यक्रम , पाठयोजना, विशिष्ट , उद्देश्य , पाठ्यवस्तु , शैक्षिक सामग्री , सिकाइ सहजीकरण , क्रियाकलाप , मूल्याङ्कन गृहकार्य 

४ मेरो देशको शिक्षा निबन्धबाट कुनै पाँचओटा पारिभाषिक शब्द खोजी वाक्यमा प्रयोग गर्नुहोस् :

शास्त्रार्थ :- विद्वानसँगको शास्त्रार्थबाट जीवन र जगत सम्बन्धि रहस्य र तथ्य पहिचान गर्न सकिन्छ ।

सनातन :-  सनातन परम्पराको प्रभाव नेपाली मौलिक संस्कृतिमा परेको छ ।

प्रशोधन :- हिमाली भेगमा बसोबास गर्ने मानिसलाई जडीबुटी पहिचान तथा प्रशोधन सम्बन्धि शिक्षा प्रदान गर्नु आवश्यक छ ।

समालोचनात्मक चिन्तन :- समालोचनात्मक चिन्तन विकास गराउने शिक्षा आजको आवश्यकता हो ।

परिष्करण :- बौद्धिक विकास र सभ्यताको परिष्करण र गुणस्तरीय जीवनका लागि शिक्षाको आवश्यकता पर्दछ ।

बोध र अभिव्यक्ति

४ दिइएको निबन्धांश पढी सोधिएका प्रश्नको उत्तर दिनुहोस्

क ) दीक्षित व्यक्तिमा कस्तो क्षमता हुनुपर्छ ?

उत्तर :- दीक्षित व्यक्तिमा समालोचनात्मक सोचयुक्त नयाँ नयाँ  ज्ञान निर्माण गर्न सक्ने क्षमता हुनुपर्छ ।

ख ) स्वस्थ चिन्तनमा कुन कुरा पर्छ ?

उत्तर :- स्वस्थ चिन्तनमा हरेक कुराको पूर्वाग्रह नराखी अरूका भरमा मात्र नपरी आफ्नो विवेकका आँखाले हेर्नुपर्ने कुरा पर्छ ।

          ग ) समालोचनात्मक चिन्तन शिक्षाकै एउटा पाटो हो ।भन्नुको तात्पर्य के हो ?

         उत्तर : समालोचनात्मक चिन्तनले विद्यार्थीहरूमा प्राज्ञिक बहसमा उत्रने क्षमता प्रदान गर्ने , समाजमा संस्कृतिका नाममा जरा गाडेर बसेको अन्धविश्वासमाथि वैज्ञानिक प्रश्न उठाउने क्षमता विकास गराउने भएकाले समालोचनात्मक चिन्तन शिक्षाको एउटा पाटो भनिएको हो ।

घ) निबन्धको अंशको भनाइप्रति तपाईं सहमत वा असहमत के हुनुहुन्छ , तर्क दिनुहोस् ।

उत्तर :-  निबन्धको अंशको आशयप्रति मेरो सहमति रहेको छ किनभने समालोचनात्मक चिन्तनले कुनै पनि कुराको मूल्याङ्कन गुण र दोष दुवैका आधारमा गर्न सक्ने सामर्थ्य प्रदान गर्छ ।

५दिइएका प्रश्नको छोटो उत्तर लेख्नुहोस् :

 

क)  मेरो देशको शिक्षा निबन्धमा कस्तो व्यवसायमूलक शिक्षाको अपेक्षा गरिएको छ ?

उत्तर :-  मेरो देशको शिक्षा नेपाली किताबका लेखकहरूद्वारा लिखित उत्कृष्ट आत्मपरक निबन्ध हो । यस निबन्धमा नेपालको प्राचीन कालदेखि वर्तमान कालसम्मको शिक्षाको चर्चा गर्दै आगामी दिनको शिक्षा कस्तो हुनुपर्छ भन्ने कुराको चर्चा गरिएको छ ।

               यस निबन्धमा अबको शिक्षाले हाम्रो परम्परागत शिक्षा र आधुनिक शिक्षालाई सँगसँगै अगाडि बढाउनु पर्ने विचार प्रस्तुत गरिएको छ ।अबको शिक्षालाई भूगोल र वातावरण अनुकूल व्यवसायमूलक शिक्षाका रूपमा विकास गर्नुपर्ने आवश्यकता देखिएको छ । व्यवसायमूलक शिक्षाका लागि परम्परागत र आधुनिक शिक्षालाई सँगसँगै अगाडि बढाउनु पर्छ । कृर्षिमा आधुनिक प्रविधि र  अत्याधुनिक औजारको प्रयोग सम्बन्धि शिक्षा विद्यालय तहदेखि प्रदान गर्न आवश्यक छ । बालबालिकालाई विद्यालय तहबाट नै प्राविधिक ज्ञान र सीप विकास गराउने शिक्षा प्रदान गरिनु पर्छ  ताकी उनीहरू स्वरोजगार बन्न सकून् । यस निबन्धमा स्थानीय सम्भावना , स्रोत ,साधन  तथा उत्पादनमा आधारित नवीनतम् प्राविधिक शिक्षाको अपेक्षा गरिएको छ ।

ख) शिक्षाले मानव जीवनमा कुन कुन कुरामा सुधार ल्याउँछ ?

उत्तर :- मेरो देशको शिक्षा नेपाली किताबका लेखकहरूद्वारा लिखित उत्कृष्ट आत्मपरक निबन्ध हो । यस निबन्धमा जीवनको तेस्रो आँखा मानिने अबको शिक्षाको बाटो , अबको शिक्षाले कस्तो जनशक्ति उत्पादन गर्नुपर्छ , अबको शिक्षाको उद्देश्य कुन विषयवस्तुमा केन्द्रित हुनुपर्छ भन्ने कुराको चर्चा  गरिएको छ ।

            शिक्षा जीवनको तेस्रो आँखा हो । यो मानव हृदयको भित्री नयन पनि हो । शिक्षाले नै मानवीय चेतनालाई उदार, फराकिलो र समालोचनात्मक बनाउँछ । शिक्षाले मानवको व्यवहारमा परिवर्तन ल्याउँछ । यसले मानव जीवनयापनका लागि आवश्यक ज्ञान, सीप र प्रविधि सिकाउँछ । जसले मानवलाई सम्मान, खुसी र सुखपूर्वक बाँच्न सहयोग पुर्‍याउँछ । शिक्षाले मानव समाजमा चलिआएका सामाजिक मूल्य , मान्यता, परम्परा तथा विश्वास सकारात्मक पक्ष ग्रहण र नकारात्मक पक्षको आलोचना गर्न सक्षमता दिलाउँछ । शिक्षाले युग सापेक्ष विज्ञान , सूचना र प्रविधिको ज्ञान र सिपले मानिसलाई दीक्षित गराउँछ । शिक्षाले मानिसलाई समयानुकूल परिष्करण हुन सहयोग गर्छ ।

ग)   विज्ञान र प्रविधिमा आधारित शिक्षाको महत्त्व लेख्नुहोस् ।

उत्तर :- 'मेरो देशको शिक्षा ' नेपाली किताबका लेखकद्वारा सङ्कलित उत्कृष्ट आत्मपरक निबन्ध हो । यस निबन्धमा अबको शिक्षा विज्ञान र प्रविधिसँग जोडिनु पर्ने र यसले हाम्रो मौलिक परम्परागत ज्ञानलाई प्रविधिसँग जोडेर व्यवसायमूलक तथा स्वरोजगार बन्न प्रेरित गर्नु पर्ने विचार प्रस्तुत गरिएको छ ।

       आजको युग विज्ञान र प्रविधिको युग हो । विज्ञान र प्रविधिको विकासले मानव जीवनलाई सरल , सहज र सुलभ बनाएको छ । विज्ञान र प्रविधिमा आधारित शिक्षाले मानिसलाई सीप र प्रविधिको ज्ञान प्रदान गर्छ । यस्तो ज्ञानले मानिसलाई व्यावसायिक र स्वरोजगार बन्ने सामर्थ्य प्रदान गर्छ । विज्ञान र प्रविधिले शिक्षण सिकाइमा आमूल परिवर्तन ल्याएको छ । यसले मानिसलाई भूगोल र पर्यावरणमा आधारित शिक्षा प्रदान गर्दछ । विद्यार्थीलाई सिकाइमा आकर्षित , सक्रिय बनाउन विज्ञान र प्रविधिमा आधारित शिक्षा उपयोगी मानिन्छ । अबको समय विज्ञान र प्रविधिको समय भएकाले आजका विद्यार्थी तथा शिक्षण प्रणाली विज्ञान र प्रविधिबाट अलग रहन सक्दैन । विज्ञान र प्रविधियुक्त शिक्षाले मानिसलाई जीवनयापनका लागि विभिन्न नयाँ नयाँ अवसर प्रदान गरेको छ । र यस्ता अवसरबाट दीक्षित हुनाका लागि अबको शिक्षा विज्ञान र प्रविधिसँग एककार हुनुपर्छ ।

         अत: विज्ञान र प्रविधिसँग आधारित शिक्षाले विश्वबजारमा उपलब्ध अवसरको प्रयोग गर्न सक्ने विश्वबजारमा प्रतिस्पर्धा गर्न सक्ने जनशक्ति उत्पादनमा सहयोग पुर्‍याउँछ । सामाजिक मूल्य , मान्यता र परम्पराभित्र रहेका अव्यवहारिक पक्ष त्याग गर्ने र उपयोगी तथ्य र व्यवहारलाई ग्रहण गर्ने समालोचनात्मक चेतनाको विकास गराउँछ ।

घ)   निबन्धको मुख्य आशय के हो ?

उत्तर :- नेपाली किताबको लेखकद्वारा सङ्कलित एक उत्कृष्ट आत्मपरक निबन्ध मेरो देशको शिक्षा मा अबको शिक्षा विज्ञान र प्रविधिमैत्री हुनुपर्छ भन्ने विचार प्रस्तुत गरिएको छ ।

           निबन्धमा शिक्षा जीवनको तेस्रो आँखा भएकाले यसले मानिसलाई जीवनयापनको कला , सीप, र प्रविधिको विकास गराउँछ । अबको शिक्षा समालोचनात्मक चेतना विकास गराउने हुनुपर्छ जसले हाम्रो सामाजिक मूल्य, मान्यता, परम्परामा रहेका अन्धविश्वास उपर प्रश्न उठाउने र त्यसलाई त्याग गर्ने र उपयोगी शिक्षा र अभ्यासलाई आत्मसाथ गर्ने सामर्थ्य प्रदान गर्नुपर्छ भन्ने भाव निबन्धमा व्यक्त भएको छ । निबन्धमा अबको शिक्षा भूगोल र पर्यावरण अनुकूल हुनुपर्छ जसले मानिसलाई व्यवसायका लागि तयार गराइ स्वरोजगार बन्न प्रेरित गर्नुपर्छ ।शिक्षाले परम्परागत र आधुनिक प्रविधिलाई सँगसँगै अगाडि बढाउनुपर्छ । कृषिमा आधुनिकीकरण र अत्याधुनिक औजार , उपकरणको प्रयोगका लागि प्राविधिक ज्ञान र सीप प्रदान अबको शिक्षाले गर्नुपर्छ भन्ने विचार निबन्धमा सन्देशको रूपमा प्रवाह गरेको छ । आजका विद्यार्थी सूचना र प्रविधिसँग पूर्ण रूपमा परिचित , दक्ष र पोख्त हुनुपर्छ । शिक्षाले मानिसलाई व्यावसायिक र स्वरोजगार बन्न प्रेरित गर्नुपर्छ । विज्ञान र प्रविधिले ल्याएको आमूल परिवर्तनको फराकिलो धरातलमा अवसर र प्रतिस्पर्धामा सामेल हुन सक्ने जनशक्ति तयार बन्नुपर्छ । शिक्षा मानिसलाई नैतिक , सहिष्णु , दक्ष र विवेकशील बनाउनेतर्फ उन्मुख हुनुपर्छ । हरेक विद्यालयमा सूचना र प्रविधिको सहज पहुँच विस्तार हुनुपर्छ भन्ने कुरालाई निबन्धको मुख्य सन्देशको रूपमा प्रस्तुत गरिएको छ । शिक्षाले समाजमा गाँजिएर रहेको अन्धविश्वासलाई हटाउन सक्नुपर्छ । तथ्य सत्य र प्रमाणमा आधारित सामाजिक व्यवहार ग्रहण गर्न सक्ने सामर्थ्य प्रदान गरिनुपर्छ भन्ने विचार निबन्धमा व्यक्त गरिएको छ ।  अबको शिक्षा प्राचीन ज्ञान र आधुनिक विज्ञान सहितको हुनुपर्छ भन्ने सन्देश निबन्धमा व्यक्त भएको छ । अबको शिक्षाले विश्व बजारमा प्रतिस्पर्धा गर्न सक्ने जनशक्ति र मौलिक उत्पादन गर्नु पर्ने विचार निबन्धमा प्रस्तुत गरिएको छ । जडीबुटी पहिचान र प्रशोधन , पर्यटन, कृषि (पशुपालन , फलफूल , तरकारी खेती खाद्यान्न उत्पादन ) आदि उन्मुख शिक्षाले उपलब्ध स्रोत र साधनको उपयोग गरी  आत्मनिर्भरता वृद्धि गर्न सकिन्छ ।

६ व्याख्या गर्नुहोस्

क)   आत्मनिर्भरताको लक्ष्य स्वरोजगार बन्नु हो ।

उत्तर :- आत्मनिर्भरता ............................................... बन्नु हो ।

           प्रस्तुत वाक्य हाम्रो कक्षा दसको नेपाली किताबको "मेरो देशको शिक्षा" शीर्षक निबन्धबाट व्याख्याको लागि साभार गरिएको हो । यस निबन्धको लेखक यसै किताबका सम्पादकज्यूहरू हुन् । यस निबन्धमा प्राचीन कालदेखि वर्तमान कालसम्मको शिक्षाको चर्चा गर्दै अबको शिक्षाले परम्परागत र आधुनिक प्रविधिलाई सँगसँगै अगाडि लैजानु सान्दर्भिक हुने विचार उठाएको छ । शिक्षाले व्यक्तिलाई आत्मनिर्भर बनाउने र आत्मनिर्भरताको लक्ष्य स्वरोजगार बन्नु हो भन्ने सन्दर्भमा उक्त वाक्य आएको हो ।

            आत्मनिर्भरताको लक्ष्य वा उद्देश्य स्वरोजगार बन्नु हो । अबको शिक्षाले सीप विकास र व्यावसायिकतर्फ केन्द्रित हुनुपर्छ । व्यवसायमूलक शिक्षाका लागि हाम्रो परम्परागत शिक्षा र आधुनिक प्रविधिलाई सँगसँगै अगाडि बढाउनुपर्छ । विद्यालय तहदेखि नै व्यावसायिक शिक्षा प्रदान गरिनुपर्छ । कृषिमा आधुनिक यन्त्र तथा उपकरण प्रयोग सम्बन्धि व्यावसायिक शिक्षा गरेका विद्यार्थीले व्यवसाय सञ्चालन गर्न सक्षम हुन्छन् र व्यवसाय सञ्चालन गरेका विद्यार्थीहरू आत्मनिर्भर हुन उत्प्रेरित हुन्छन् । शिक्षाले मानिसलाई आत्मनिर्भर बनाउँछ र आत्मनिर्भर मानिस स्वरोजगार हुन्छन् । भूगोल र पर्यावरण अनुकूलको शिक्षाले मानिसलाई उसको सीप र दक्षताअनुसारको व्यवसाय सञ्चालन गर्ने अवसर प्राप्त गर्छ ।यसरी आफ्नै वातावरणमा मानिसले स्वरोजगार बन्ने अवसर प्राप्त गर्नसक्छ ।

           निष्कर्षमा शिक्षाले मानिसलाई व्यवसाय उन्मुख बनाउँछ । व्यवसायमा संलग्न भएको मानिस आत्मनिर्भर र स्वरोजगार हुन्छ उसले रोजगारीका लागि कसैप्रति आश्रित हुनु पर्दैन भन्ने उत्कृष्ट विचार व्यक्त भएको छ । मानिसलाई आत्मनिर्भर र स्वरोजगार बनाउन परम्परागत सिप र आधुनिक प्रविधिलाई एकैसाथ अगाडि बढाउनुपर्छ भन्ने कुरा यहाँ व्यक्त भएको छ ।

ख)  शिक्षित व्यक्तिमा शिष्टाचार , प्रतिबद्धता , सांस्कृतिक सद्भाव , सामाजिक सद्व्यवहारका क्षमता हुनु जरुरी हुन्छ ।

उत्तर :-  शिक्षित .................................................................... जरुरी हुन्छ ।

        प्रस्तुत वाक्य हाम्रो कक्षा दसको नेपाली किताबको "मेरो देशको शिक्षा" शीर्षक निबन्धबाट व्याख्याको लागि साभार गरिएको हो । यस निबन्धको लेखक यसै किताबका सम्पादकज्यूहरू हुन् ।

यस निबन्धमा प्राचीन कालदेखि वर्तमान कालसम्मको शिक्षाको चर्चा गर्दै अबको शिक्षाले परम्परागत र आधुनिक प्रविधिलाई सँगसँगै अगाडि लैजानु सान्दर्भिक हुने विचार उठाएको छ । शिक्षित व्यक्तिमा शिष्टचार , प्रतिबद्धता , सांस्कृतिक सद्भाव र सामाजिक सद्व्यवहारका क्षमता हुनुपर्छ भन्ने सन्दर्भमा आएको हो ।

             शिक्षित व्यक्ति शिष्ट , समझदार , प्रतिबद्ध , सांस्कृतिक तथा सामाजिक रूपमा सद्भावपूर्ण हुनुपर्छ । शिक्षाले मानिसमा सकारात्मक गुण र व्यवहार विकास गराउनुपर्छ । पढेलेखेका शिक्षित व्यक्ति शिष्ट मर्यादित एवं सद्भावयुक्त हुनुपर्छ । शिक्षित व्यक्ति आफ्नो लक्ष्य वा उद्देश्य , आफ्नो विचारमा दृढ तथा प्रतिबद्ध हुनुपर्छ । शिक्षित व्यक्तिमा बलियो आत्मविश्वास , दृढता र प्रतिबद्धता हुनुपर्छ ।  पढेलेखेको मानिस समाजका अमूल्य सम्पत्ति हुन् । उनीहरूको भूमिका सामाजिक तथा सांस्कृतिक सद्भाव बढाउने कार्यमा सकारात्मक हुनुपर्छ । शिक्षाले मानिसलाई सभ्य र सुसंस्कृत बनाउँछ । सहक वा असहज परिस्थितिमा समेत अनुकूलित हुने सिप र क्षमता शिक्षित मानिसमा हुनुपर्छ  । उनीहरूले सांस्कृतिक सद्भाव कायमगरी सामाजिक सद्भाव र एकता कायम गराउने युगीन अभिभारा पूरा गराउने कार्य गर्ने सामर्थ्य राख्नुपर्छ भन्ने विचार प्रस्तुत वाक्यमा आएको छ । नेपाली समाज बहुभाषिक , बहुसांस्कृतिक , बहुधार्मिक र बहुजातीय भएकाले सामाजिक सद्भाव र सहिष्णुता कायम राख्नु महत्त्वपूर्ण पक्ष हो र यस कार्यमा शिक्षित व्यक्तिको महत्त्वपूर्ण भूमिका रहेको हुन्छ ।

          निष्कर्षमा शिक्षा आर्जन गर्नु भनेको किताबको पाना रट्नु वा विषयवस्तु ग्रहण  गर्नु मात्र नभएर पढेको कुरा व्यवहारमा उतार्न सक्षम हुनु हो भन्ने विचार व्यक्त गरिएको छ । शिक्षित व्यक्तिमा शिष्ट , नम्र, भद्रता, विनयशीलता जस्ता गुण विकास हुनुपर्छ । शिक्षित व्यक्ति आफ्नो लक्ष्य वा उद्देश्यबाट विचलित हुनु हुँदैन , आफ्नो कार्यमा प्रतिबद्ध हुनुपर्छ , उनीहरूले सामाजिक तथा सांस्कृतिक  सद्भाव कायम गराउन महत्त्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्नुपर्छ बन्ने भाव उक्त वाक्यमा व्यक्त भएको छ ।

९  'शिक्षालाई भूगोल ................ पाउने छ' निबन्धको अंश मौन पठन गर्नुहोस् र चारओटा बुँदा टिपोट गरी सारांश लेख्नुहोस् ।

बुँदा टिपोट

·      शिक्षालाई भूगोल र पर्यावरण अनुकूल व्यवसायमूलक शिक्षाका रूपमा विकास गर्नुपर्ने ,

·      स्थान र स्थानीय उत्पादनअनुसार व्यावसायिक ज्ञान र सिपयुक्त शिक्षा दिनु उपयुक्त हुने ,

·       प्राविधिक र व्यावसायिक शिक्षा विद्यालय तहदेखि नै पाठ्यक्रममा समावेश गर्नुपर्ने ,

·      सिपयुक्त शिक्षालाई प्राथमिकता साथ अगाडि बढाएमा स्वरोजगारीको अवसर वृद्धि हुने ।

व्यवसायमूलक शिक्षा

शिक्षालाई भूगोल र पर्यावरण अनुकूल व्यवसायमूलक शिक्षाका रूपमा विकास गर्नु आजको आवश्यकता हो । स्थान र सम्भावनाअनुसारको विषयवस्तुसँग सम्बन्धित शिक्षा दिनु उपयुक्त हुन्छ । स्वरोजगारीका अन्नत सम्भावनाको खोजी गर्न विद्यालय तहदेखि पाठ्यक्रममा प्राविधिक तथा व्यावसायिक शिक्षा समावेश गर्न आवश्यक छ । सिपयुक्त शिक्षालाई प्राथमिकताका साथ अगाडि बढाएमा सिपअनुकूल व्यावसाय गरेर स्वरोजगारका अवसर वृद्धि हुने र देशमा पसिना बगाउने वातावरण निर्माण हुन्छ ।

अनुच्छेदमा भएका जम्मा शब्द सङ्ख्या = १७१

सारांशमा बनाउनुपर्ने शब्द सङ्ख्या  = ५७

 सारांशमा भएको शब्द सङ्ख्या  =   ५८

१० तपाईंलाई नेपालको भावी शिक्षा कस्तो हुनुपर्छ भन्ने लाग्छ , 'मेरो देशको शिक्षा' निबन्धका आधारमा समीक्षात्मक उत्तर लेख्नुहोस् ।

उत्तर :- मेरो देशको शिक्षा नेपाली किताबका लेखकद्वारा सम्पादित उत्कृष्ट आत्मपरक निबन्ध हो । यस निबन्धमा प्राचीन कालदेखि हालसम्मको शैक्षिक अवस्थाको चर्चा गर्दै प्राविधिक तथा व्यावसायिक शिक्षामा जोड दिइएको छ । निबन्धमा परम्परागत ज्ञान र आधुनिक प्रविधिलाई सँगसँगै अगाडि बढाउनुपर्ने विचार प्रस्तुत गरिएको छ ।

              शिक्षा जीवनको तेस्रो आँखा हो । यसले मानिसलाई ज्ञानी , विवेकी , सहनशील तथा दक्ष बनाउँछ । शिक्षाले मानिसलाई सम्मान , खुसी र सुखपूर्वक बाँच्नका लागि आवश्यक ज्ञान, सिप र दक्षता समयानुकूल परिवर्तन र परिमार्जन हुनुपर्छ । ज्ञान र विज्ञानको विकाससँगै शैक्षिक प्रणाली र धारणामा आमूल परिवर्तन आएको छ । अबको शिक्षाले हाम्रा परम्परागत ज्ञान र प्रविधिलाई आधुनिक प्रविधिसँग जोडेर अगाडि लैजानु पर्दछ । शिक्षाले मानिसलाई सिप र दक्षता प्रदान गरी आत्मनिर्भर बन्न प्रेरित गर्नुपर्छ । अबको शिक्षाले युग सापेक्ष आधुनिक प्रविधि र अत्याधुनिक औजारको प्रयोग गर्ने व्यावसायिक शिक्षा विद्यालय तहदेखि नै प्रदान गर्नुपर्छ । नेपालको भावी शिक्षा प्राविधिक तथा व्यावसायिक हुनुपर्छ । नेपालको भूगोल र पर्यावरणले अथाह सम्भावना बोकेको छ त्यसैले अबको शिक्षाले प्रकृति प्रदत्त सम्भावनाको  पहिचान र प्रयोग गरी आर्थिक रूपले समृद्ध बन्ने सामर्थ्य प्रदान गरिनुपर्छ ।

        अथाह जडीबुटीको भण्डार रहेको हिमाली क्षेत्रमा जडीबुटी पहिचान र प्रशोधन , हिमाल आरोहण तथा पर्यटन व्यवसायसँग सम्बन्धित शिक्षा प्रदान गर्नुपर्छ । नेपालको पहाडी भूगोल पशुपालन तथा फलफूल खेतीका लागि उपयुक्त भएकाले यहाँका मानिसलाई तद्अनुकूलको शिक्षा प्रदान गरिनुपर्छ । तराईका समथर फाँट अत्यन्त उर्वर रहेकाले  त्यहाँ खाद्यान्न उत्पादनको प्रचुर सम्भावना भएकाले त्यहाँको कृषिमा आधुनिकीकरण र व्यावसायिकीकरण गरिनु आवश्यक छ । भूगोल र पर्यावरण सुहाउँदो शिक्षाले मानिसलाई व्यवसायउन्मुख गराउँछ , व्यवसायले मानिसलाई स्वरोजगार बनाउँछ र स्वरोजगारी मानिस आत्मनिर्भर हुन्छ ।

                 निष्कर्षमा नेपालको शिक्षा ज्ञान र विज्ञानको सङ्गत हुनुपर्छ र नेपाली उत्पादनलाई विश्वबजारको प्रतिस्पर्धामा उतार्न सक्ने हुनुपर्छ ।

११ "मेरो सोच : मेरो भविष्य " शीर्षकमा आत्मपरक अनुच्छेद लेख्नुहोस् ।

                                     मेरो सोच : मेरो भविष्य

सोच भन्नाले मानवका मनमा उत्पन्न हुने चिन्तन वा विचार हो भने भविष्य भन्नाले आउने समयलाई बुझ्नुपर्छ । भनिन्छ बिहानीले दिनको सङ्केत गर्छ यसैगरी व्यक्तिको सोचले उसको भविष्य निर्धारण हुन्छ । मनव मनमा उत्पादन हुने सोच सकारात्मक र नकारात्मक गरी दुई प्रकारका हुन्छन् । सकारात्मक सोच र चिन्तनले सफलतातर्फ डोर्‍याउँछ भने नकारात्मक चिन्तन र सोचले मानव मनमस्तिष्कमा ईर्ष्या, आहारिस, द्वेष आलस्यता आदिको वासस्थान बनाउँछ र व्यक्ति असफल हुनुपुग्छ । सफलता र सार्थकता हरेक मानिसको चाहना भए झैँ म पनि आफ्नो जीवनलाई सार्थक र सफल बनाउ चाहन्छु । विद्यार्थी जीवन मानव जीवनको उषाकाल हो  र यहीँबाट उसको भविष्य कस्तो हुने भन्ने कुराको निर्धारण हुने भएकाले मैले व्यवहारको मार्गदर्शक मानिने सोचलाई सकारात्मक , सिर्जनात्मक र रचनात्मक बनाउनु आवश्यक ठानेको छु । गर्भको अतिशययुक्त पीडा सहने मेरी आमा, लालनपालनको चुनौतीको पहाड बोकेर मेरो सुखद भविष्यको कामना गर्दै अहोरात्र खट्ने बुबा परिवार र सिङ्गो  समाजप्रति मेरो विशिष्ट दायित्व रहेको छ । मैले यो विशाल ब्रह्माण्डमा फुल्नु छ , फक्रनु छ र सुवास छरेर बनाउनु छ  यस जन्मभूमिलाई सुगन्धमय स्वर्ग । यस युगीन् अभिभारा पूरा गर्ने ममा अवस्य पनि सकारात्मक सोच हुनुपर्छ । मैले निश्चय पनि कर्मशील बन्नुपर्छ । मेरो कर्मको फूलबारीमा चढाउने मेरो पसिनाको अर्घले मेरो समाज र राष्ट्रको उन्नति र प्रगतितर्फ लाग्ने सोपान तयार गर्नुपर्छ ।

               परनिर्भरताले मानिसलाई असफल बनाउने भएकाले मैले जीवनमा अरूको भरपर्ने सोचाइ त्यागेर सकेसम्म अरूको रचनात्मक सहयोग लिएर आफूभित्रको अनन्त ऊर्जालाई जगाउनु छ , जागरुक गराउनु छ । सकारात्मक चिन्तन , सोच र व्यवहारका हिमायतीहरू नै संसारमा सफल भएका छन् , आदर्श कहलिएका छन् यसर्थ मैले आफूलाई सकारात्मक सोच, विचार र चिन्तनले दीक्षित गराउनु पर्छ । पारिवारिक तथा सामाजिक व्यवहारबाट प्राप्त हुने नकारात्मक चिन्तनबाट मनलाई टाढा राख्ने कुरा चुनौतीपूर्ण भए पनि मैले  आफ्नो मनमस्तिष्कलाई नकारात्मकताबाट टाढा राख्ने प्रयत्न गर्नै पर्छ । निश्चय पनि यो कुरा मेरा लागि चुनौतीको विषय हो । जतिसुकै कठिन भए पनि म सकारात्मक चिन्तन , सोच र व्यवहारबाट सुखद भविष्यको बिजारोपण गर्न प्रतिबद्ध रहनेछु ।

१२ दिइएको अनुच्छेद पढ्नुहोस् र सोधिएका प्रश्नको उत्तर लेख्नुहोस् :

प्रश्नहरू

अ)   कानुन भन्नाले के बुझिन्छ ?

उत्तर :-  राज्यको शासन सञ्चालन गर्ने कार्यविधि , पद्धति एवं नियमको समष्टिलाई कानुन भनिन्छ ।

आ)                   कानुनका स्रोत के के हुन् ?

उत्तर :- विधायन, नजिर, प्रथा तथा परम्परा , अन्तरास्ट्रिय अदालतबाट भएका फैसला , अन्तर्राष्ट्रिय सन्धि, सम्झौता र कानुनविद्का राय सल्लाह आदिलाई कानुनका स्रोत मानिन्छ ।

इ)    कानुनलाई किन बाध्यकारी शक्ति मानिन्छ ?

उत्तर :- कानुनको अवज्ञा दण्डनीय मानिने भएकाले कानुनलाई बाध्यकारी शक्ति मानिन्छ ।

ई)    कानुनको महत्त्व लेख्नुहोस् ।

उत्तर:- शासन व्यवस्थालाई निरङ्कुश हुनबाट रोक्न , नागरिकलाई अधिकार दिन , असीमित अधिकारलाई नियन्त्रण गर्न, सामाजिक सदाचार र नैतिकता कायम गर्न, समतामूलक समाज निर्माण गर्न , न्याय प्रशासनलाई चुस्त र दुरुस्त बनाउन कानुनको आवश्यकता पर्दछ र यो नै काननको महत्त्व हो ।