पाठ :- १ सहिदहरूको सम्झनामा

 

शब्दभण्डार

१ दिइएका अर्थ आउने शब्द सहिदहरको सम्झनामा कविताबाट खोजेर लेख्नुहोस् ।

क)    रातोपन, लालिमा  :-   लाली

ख)   रोप्न वा छर्न राखिएको अन्न आदिका गेडा :- बीउ

ग)    एक पटकमा मुखमा हाली खाइने खाने कुरा :- गाँस

घ)    पृथ्वी, जमिन :- धर्ती

ङ)   प्रगति, अभिवृद्धि :- उन्नति

३ दिइएका शब्दका लय मिल्ने दुई दुई ओटा शब्द लेख्नुहोस् :

           वीर --- तिर, शिर       पहरा ----- दाउरा, छहरा     रसिलो ---- पोसिलो, रसिलो

          असार ---- संसार, कसार   पाखा -------- आँखा , माखा  दासता ------ वीरता, धीरता

४ दिइएका शब्दलाई वाक्यमा प्रयोग गर्नुहोस्

सपूत :- सपुतहरुले दिइएको योगदानको कारण नै नेपालमा परिवर्तन आएको हो ।

मुलुक :- नेपालीहरू रोजगारीको खोजिमा विभिन्न मुलुकमा गएका छन् ।

बीउ :-  किसानले खेतमा धान रोप्नका लागि बिउ राख्यो ।

कर्तव्य :- हामीले हाम्रो कर्तव्यलाई भुल्नु हुँदैन ।

धड्कन :- हाम्रो प्रत्येक धड्कनमा सहिदको योगदान रहेको छ ।

उन्नति :- हामी हाम्रो गाउँ समाजको उन्नति र प्रगतिको बारेमा सोच्नु पर्छ ।

बोध र अभिव्यक्ति

३ सहिदहरूको सम्झनामा कविता पढी सोधिएका प्रश्नको मौखिक उत्तर दिनुहोस् :

क)    कवितामा के झरेपछि बिहान हुन्छ भनिएको छ ?

उत्तर :- कवितामा मिर्मिरे तारा झरेपछि बिहान हुन्छ भनिएको छ ।

ख)    कसले रगतको भेटी चढाउँछ ?

उत्तर :- वीरले रगतको भेटी चढाउँछ ।

ग)    हामीले कसरी खुसी पाएका छौँ ?

उत्तर :- हामीले सहिदले दिइएको योगदानले गर्दा खुसी पाएका छौँ ।

घ)    सहिद किन रुन्छन् होला ?

उत्तर :- सहिद हामीले उन्नति प्रगति नगरेमा रून्छन् होला ।

ङ)   सहिदहरूको सम्झनामा कविता कति हरफमा संरचित छ ?

उत्तर :- सहिदहरूको सम्झनामा कविता बीस हरफमा संरचित छ ।

४ दिइएको कवितांश पढी सोधिएका प्रश्नको उत्तर लेख्नुहोस् :

क)    हाम्रो मुटुको प्रत्येक चालमा धड्कन छ सहिदको भन्नुको आशय के हो ?

उत्तर :-  आज मुलुक जुन अवस्थामा पुगेको छ यो अवस्था निर्माण गर्नका लागि तिनै वीर सहिदको योग्दान महत्त्वपूर्ण छ । हामीले स्वतन्त्रता पूर्वक जीवनयापन गर्न, निर्धक्कका साथ सास फेर्न,  बाँच्न सक्ने वातावरण सहिदको बलिदानबाट आएको हुनाले हाम्रो मुटुको प्रत्येक चालमा सहिदको धड्कन छ भन्नुको आशय हो ।

ख)    हाम्रा कुन कुन कुरामा सहिदको योगदान छ ?

उत्तर :- हाम्रा हरेक क्रियाकलापमा सहिदको योगदान छ । हामीले निर्धक्क भएर गाँस टिप्न पाएका छौँ । सास फेर्न पाएका छौँ । निडर भएर बाँच्न पाएका छौँ ।हाम्रो प्रत्येक पलको खुसीमा सहिदहरूको योगदान रहेको कुरा उक्त कवितांशमा उल्लेख भएको छ ।

६ सहिदहरूको सम्झना कविता पढी दिइएका प्रश्नको सङ्क्षिप्त उत्तर लेख्नु होस् :

क)   कवितामा मुलुक कसरी बन्छ भनिएको छ ?

उत्तर :- एकतन्त्रीय शासनका कारणले देशमा अन्याय र अत्याचार बढ्दै गयो । निरङ्कुस राणाशासनका कारण मानिसहरू स्वतन्त्र रुपमा बाँच्न सकेका थिएनन् । यस्तो जीवन बिताइरहेका मानिसहरुका लागि स्वतन्त्रता दिलाउन सच्चा सपुतले आफ्नो ज्यानको बाजि राखी लड्नु पर्छ । उनीहरू मुलुकका लागि ज्यानै अर्पण गर्न पनि तयार हुन्छन् ।कवितामा बिहान हुनका लागि मिर्मिरेमा तारा झरेर जानुपर्छ अनि बिहान हुन्छ भनिएको छ । त्यसै गरी मुलुक बन्नका लागि दुईचार सपुतले ज्यान बलिदान दिनुपर्छ भनिएको छ ।

ख)    वीरले किन रगतको भेटी चढाउँछन् ?

उत्तर :- देशमा भएको अन्याय, अत्यचार, विकृतिको पिरले गर्दा परिवर्तनको लागि रगतको भेटी चढाउँछन् । देशलाई विकृति  बिसङ्गति र निरङ्कुशताको दलदलबाट मुक्त गरी स्वतन्त्रता र प्रजातन्त्र स्थापना गर्न वीरहरू हाँसीहाँसी फाँसीमा चढ्न तयार हुन्छन् । यसबाट देशको ओठमा हाँसो र गालामा लाली आउँछ । त्यसैले देशको पीर अन्त्य गर्न वीरले रगतको भेटी चढाउँछन् ।

ग)    हाम्रो खुसीको प्रत्येक पलमा कसको योगदान रहेको छ ?

उत्तर :- आज हामीले जुन स्वतन्त्रता र खुसी उपयोग गर्न पाइरहेका छौँ यसमा सहिदको योगदान रहेको छ । सहिदको बलिदानले गर्दा आज हामीले संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको खुसी उपयोग गरिरहेका छौँ । तसर्थ : हाम्रो खुसीको प्रत्येक पहलमा सहिदको योगदान रहेको छ ।

घ)     सहिदप्रति हाम्रो कर्तव्य के हो ?

उत्तर :- हामीलाई स्वतन्त्र रूपमा बाँच्न पाउने अधिकार दिलाउने भनेका तिनै सहिद हुन । सहिदहरूले देशको उन्नतिको लागि आफ्नो अमूल्य ज्यान अर्पण गरे । उनीहरू प्रारम्भ गरेका कार्यहरूलाई हामीले सम्पन्न गर्नु हाम्रो कर्तव्य हो । सहिदहरूले देखाएको बाटोलाई चौडा पार्न सम्पूर्ण नेपालीहरू एकजुट भएर तन, मन, वचन र कर्मले लाग्नुपर्छ । सहिदहरूले देखेको सपनालाई पूरा गर्न , अन्याय , अत्याचार शोषण र विकृतिको अन्त्य गरी देशको समृद्धि र विकासका लागि तल्लीन भएर लाग्नु नै सहिदप्रति हाम्रो कर्तव्य हो

 ।

७ "सहिदहरू सम्झनामा" कविताको दोस्रो श्लोकबाट तीनओटा प्रश्न निर्माण गर्नुहोस् ?

क)    वीरले किन रगतको भेटी चढाउँछ ?

ख)    वीरहरू कसरी हाँस्छन् ?

ग)    दासता कसरी भाग्दछ ?

९ व्याख्या गर्नुहोस् :

हामीले आफ्नो कर्तव्य बिर्से इतिहासले धिक्कार्ला

गोली निलेका सहिदको प्यारो लासले धिक्कार्ला ।

उत्तर :- हामीले आफ्नो ------------------------------------------------- लासले धिक्कार्ला ।

                      प्रस्तुत हरफ हाम्रो कक्षा ८ को नेपाली किताको पहिलो पाठ "सहिदहरूको सम्झनामा" शीर्षक कविताबाट व्याख्याको लागि साभार गरिएको हो । यस कविताका लेखक भूपी शेरचन हुन् । सहिदहरूको महत्त्वलाई वर्णन गरिएको उक्त हरफमा कविले नेपालीलाई आफ्नो कर्तव्य नबिर्सिन आग्रह गर्ने क्रममा आएको हो ।

                      देशको शासन परिवर्तन गर्नका लागि हुनेगरेका आन्दोलनमा ज्यान समर्पित गर्ने सच्चा देशभक्ति वीर सपूत नै सहिद हुन । सहिदहरूले बगाएका रगतको जगमा टेकेर आज हामीले स्वतन्त्रतापूर्वक सास फेर्न पाएका छौँ , खुसीका साथ जीवन बाँच्न पाएका छौँ । उनीहरूले ज्यानको नगरेका भए हामीले आज यो खुसी र स्वतन्त्रताको उपभोग गर्न पाउने थिएनौँ । त्यसैले सहिदले लगाएका गुण बिर्सनेले कहिल्यै पनि सुख पाउन सक्दैन । तिनलाई दिनरात इतिहासले थुक्ने छ , सहिदका लासले पटक पटक झस्काइरहने छ । सहिदको सम्मान त जति गरे पनि कम नै हुन्छ । उनीहरूको बलिदानीको सम्मानका लागि हामीले आफ्नो ठाउँबाट राष्ट्र र राष्ट्रियताको रक्षाका लागि सधैँ सङ्घर्ष गर्नु हामी सबै नेपालीहरूको कर्तव्य हो यो कर्तव्यलाई हामीले भुल्नु हुँदैन भन्ने भाव कवि भूपी शेरचनले प्रस्तुत कवितामार्फत पेस गरेका छन् ।

                निष्कर्ष के भन्न सकिन्छ भने कविले सरल सहज भाषाशैलीमा हरेक नेपालीहरूले सहिदहरूको सपना सकार पार्ने लक्ष्य लिएर अगाडि बढ्दै देशलाई समृद्ध बनाउनुपर्छ भन्ने भाव यहाँ व्यक्त भएको छ ।

१० "सहिदहरूको सम्झनामा" कविताको मूलभाव लेख्नुहोस् ।

उत्तर :-  कवि भूपि शेरचनद्वारा रचित सहिदहरूको सम्झनामा कवितामा सहिदहरूले देशमा परिवर्तन ल्याउन कार्य सुरु गर्दैगर्दा सहिद हुनु परेको र ती सहिदका सपना पूरा गर्ने जिम्मेवारी प्रत्येक नेपालीहरूको काँधमा आएको छ । देशमा परिवर्तनका लागि लडेका सहिदहरूलाई वर्षमा एक पटक मात्र सम्झेर पुग्दैन । उनीहरूको सपना सकार पार्न हरेक देशभक्ति एकजुट भएर अगाडि बढ्नुपर्छ भन्ने विचार अगाडि सारेका छन् ।

         जसरी बिहान हुनका लागि मिर्मिरेमा तारा झरेर जानुपर्छ त्यसरी नै निरङ्कुशताको अन्त्यका लागि देशका सच्चा सपुतले बलिदा दिने साहस जुटाउँछन् । स्वतन्त्रता हासिल गर्न र राष्ट्र निर्माणका लागि यो कुरा आवश्यक पर्छ । नेपालमा पनि निरङ्कुशता अन्त्य गरी प्रजातान्त्रिक व्यवस्था ल्याउन राणाकालमा चार जना सहिदले ज्यान अर्पण गरे । त्यस्तै विभिन्न समयमा भएका परिवर्तनको आन्दोलनमा धेरैले राष्ट्रका लागि आफ्नो ज्यान अर्पण गरेका छन् । आज हामीले प्राप्त गरेको गणतन्त्र तिनै सहिदहरूले छरेर गएका बिउको परिमाण हो । हामीले प्राप्त गरेको स्वतन्त्रता उनीहरूकै योगदानका कारण हो । तसर्थ हाम्रो सास , चाल, रगत धड्कन सबैमा सहिदको योगदान रहेको छ । उनीहरूले आफ्नो खुसी त्यागेर हामीलाई खुसी दिएका छन् । त्यसैले हामीले आफ्नो कर्तव्य बिर्सिनु हुँदैन । हामीले आफ्नो कर्तव्य भुल्यो भने सहिदहरूको लासले धिक्कार्छ, धर्ती लजाई मुख छोप्छ । हरेक सच्चा देशभक्त नागरिकले राष्ट्र निर्माणको कर्तव्य इमान्दारिताका साथ पूरा गर्नु पर्छ । देशलाई उन्नति प्रगतिको बाटोमा डोर्‍याउनु पर्छ । तब मात्र सहिदप्रति सच्चा श्रद्धाञ्जली हुन्छ , सहिदको वास्तविक सम्झना हुन्छ ।      

             यसप्रकार कवि शेरचनले यस कवितामा सहिदहरूका त्याग र बलिदानलाई राष्ट्रिय सन्दर्भमा मूल्याङ्कन गरेका छन् । सहिदहरूप्रति हाम्रो कर्तव्य केबहो, के गरेमा उनीहरू खुसी हुन्छन भन्ने कुरामा कविले वर्णन गरेका छन् । सहिदहरूले आफ्नो खुसी त्यागेर देशलाई खुसी दिएर गए त्यसैले हरेक नेपालीहरूले सहिदहरूको योगदानलाई स्मरण गर्दै आफ्नो कर्तव्य लाई भुल्नु नहुने यश कविताको मूल भाव हो ।