पाठ :- १५ आमाको तस्बिर

 

पाठ :- १५        आमाको तस्बिर

शब्दभण्डार

१ . दिइएका शब्द र अर्थबिच जोडा मिलाउनुहोस् :

अँजुली   =  दुई उत्ताना हत्केला जोडी बनाइएको हातको मुद्रा

धमिलो   = राम्रोसँग नदेखिने

ठेला     =   काम गर्दा हातगोडामा उठ्ने छालाको साह्रो डल्लो

चक्र    =    गोलो घेरा

पृथ्वी    =  धर्ति

भकारो = गाई , भैंसी आदि पशुहरूको मल, मलमुत्र, गोबर

पासपोर्ट = विदेश जानका निम्ति सरकारले दिने अनुमति पत्र , राहदानी

पानीजहाज =  ठूलो नदी वा समुद्रमा सामान वा मान्छे ओसारप्रसार गर्नेसाधन

२ . दिइएका शब्दको विपरीतार्थी शब्द पाठबाट खोजेर लेख्नुहोस् :

विपना = सपना               सहज = कठिन                     उकाली = ओराली     सुख = दु:ख

माथि = तल                   पाताल = आकाश

३ . दिइएका पद र पदावलीलाई अर्थ खुल्ने गरी वाक्यमा प्रयोग गर्नुहोस् :

 

जाँतो :- स्थानीय मौलिक प्रविधि जाँतो लोपोन्मुख बोकेर अवस्थामा पुगेको छ ।

पिठिउँ :- नातिलाई पिठिउँमा बोकेर हजुरआमा जाँतोमा दाल पिँध्दै हुनु हुन्छ ।

सात समुद्र :- सात समुद्र पारी गएको नातिको सम्झनाले सतायो भन्दै बुढी आमा गुनासो गर्न थाल्नुभयो ।

बिमारी :- बिमारी अवस्थामा स्वास्थ्यको राम्रो ख्याल राखी समयमै औषधोपचारमा ध्यान दिनुपर्छ ।

भासिनु :- नेपालमा रोजगारीको राम्रो व्यवस्था नभएकाले लाखौँ युवाहरू विदेश भासिन विवश भएका छन् ।

पिआर :- पिआरको घनचक्करले धेरै नेपालीहरू राष्ट्रियताविहीन भएका छन् ।

बोध तथा अभिव्यक्ति

३ . दिइएको कवितांश पढी सोधिएका प्रश्नको उत्तर भन्नुहोस् ।

क ) माथिको कवितांशमा सबैभन्दा बढी र सबैभन्दा कम शब्द सङ्ख्या भएका पङ्ति भन्नुहोस् ।

उत्तर :- माथिको कवितांशमा सबैभन्दा बढी शब्द सातौँ  र सबैभन्दा कम शब्द नवौँ  पङ्तिमा रहेको छ ।

ख ) कवितांशको सातौँ पङ्तिलाई व्याकरणिक पदक्रम मिलाई भन्नुहोस् ।

उत्तर:- अब त तिम्रो दैनिकी फेरिनु पर्थ्यो ।

ग ) 'आमाको पृथ्वीमा दु: खको मौसम' भन्नुको तात्पर्य के हो ?

उत्तर:- 'आमाको पृथ्वीमा दु:खको मौसम' भन्नुको तात्पर्य आमाको दु:ख नसकिएको वा बुढेसकालमा पनि आमाले दु:ख गरिरहनु परेको भन्ने हो ।

घ ) आमाको ढाड कुप्रिनाको खास कारण के हो ?

उत्तर:- डोकाको घाँस र त्यसमाथि सन्तानलाई बोकेर उकाली ओराली गर्नु परेकाले आमाको ढाड कुप्रिएको हो ।

४ . दिइएका प्रश्नको उत्तर लेख्नुहोस् :

क ) कवितामा कविले आमाका बारेमा धमिलोसँग सम्झेका कुरा के के हुन् ?

उत्तर:- आमाले पिठिउँमा बोकेर लोरी गाउँदै जाँतो घुमाएको, जाँतो नजिकै राखेर जाँतो घुमाउँदै सुनकेसरी मैयाँ र मधुमालतीको कथा सुनाएको , कविले जाँतो घुमाउने जिद्दी गर्दा स्नेहपूर्वक सक्दैनस् अहिले कलिलो हातमा ठेला उठ्छ भनेको कुरा कविले आमाका बारेमा धमिलोसँग सम्झिएका कुरा हुन् ।

ख ) दुनियाँको सबैभन्दा प्यारो आमाको काखलाई म पात्रले किन बिर्सेका रहेछन् ?

उत्तर:- म पात्रले पासपोर्ट , भिसा र पिआरको चक्कर अनि घर, गाडी र सम्पत्तिको किस्ता तिर्ने तनाब र दबावका कारण म पात्रले दुनियाँको सबैभन्दा प्यारो आमाको काखलाई बिर्सेका हुन् ।

ग ) विदेशमा कमाएको पैसाले आमाका लागि के के गर्न सकेको देखिँदैन ?

उत्तर:- विदेशमा कमाएको पैसाले आमाका लागि दैलो पोत्ने, झिसमिसेमै पँधेराबाट पानी ल्याउन, गोठको भकारो फाल्न, खोरियाबाट घाँस ल्याउन र जङ्गलबाट दाउरा खेप्न सकेको देखिँदैन ।

घ ) म पात्र देश फर्कने जहाजको यात्री बन्न नसकेको कारण के होला ?

उत्तर:- आफ्नै जीवनको चक्रले जाँतो झैँ  फनफनी घुमाउँदा त्यसबाट पार पाउने उत्कृष्ट अभिलाषासहित विदेश पसेको म पात्र विदेशको रसरङ , विलासपूर्ण जीवन, स्वतन्त्रता र भौतिक सुखसयलमा रमाउनाले देश फर्कने जहाजको यात्री बन्न नसकेको हो ।

५ . दिइएको अनुच्छेद पढ्नुहोस् र सोधिएका प्रश्नको उत्तर दिनुहोस् :

क ) उत्तर दिनुहोस्

अ ) सामाजिक सञ्जाल भनेको के हो ?

उत्तर :- मोबाइल वा कम्प्युटरमा इन्टरनेटका माध्यमबाट समुदायमा आधारित सामग्री आदानप्रदान गर्ने एक प्रकारको सञ्चारमाध्यम नै सामाजिक सञ्जाल हो ।

आ ) सामाजिक सञ्जालको सदुपयोग कसरी गर्न सकिन्छ ?

उत्तर :- सूचना तथा जानकारी आदानप्रदान गरेर, समाचार हेरेर, विचार, फोटो, भिडियोलगायतका सामग्री आफन्त , साथीभाइ र शुभेच्छुकसम्म पुर्‍याएर सामाजिक सञ्जालको सदुपयोग गर्न सकिन्छ ।

इ ) सामाजिक सञ्जाल प्रयोगकर्ताले कुन कुरामा सावधानी अपनाउनुपर्छ ?

उत्तर:- सामाजिक सञ्जाल प्रयोगकर्ताले कतिपय संवेदनशील घडीमा मानसिक त्रास र जोखिम नहोस् भन्ने कुरामा सावधानी अपनाउनुपर्छ ।

ई ) किन सामाजिक सञ्जालप्रति आकर्षण बढ्दै गएको देखिन्छ ?

उत्तर :- मानिसलाई सशक्त रूपमा जोड्ने , सूचना तथा जानकारी लिनदिन पाइने, मनोरञ्जन प्राप्त हुने, विचार र धारणा सार्वजनिक गर्न पाइने भएकाले सामाजिक सञ्जालप्रति आकर्षण बढ्दै गएको देखिन्छ ।

६ . "आमाको तस्बिर " कविताका आधारमा आमाले छोराछोरीप्रति गर्ने माया ममताको चर्चा गर्नुहोस् ।

उत्तर :- कवि भूपिन खड्का ( वि.सं. २०३०) द्वारा लिखित 'आमाको तस्बिर' उत्कृष्ट गद्य कविता हो । नेपाली साहित्यका विभिन्न विधामा कलम चलाउने बहुमुखी स्रष्टा भूपिनले यस कवितामा सन्तानको पालनपोषण र स्याहारसुसारमा आमाको भूमिका तथा माया ममतालाई विषयवस्तुका रूपमा प्रस्तुत गरेका छन् ।

            आफ्ना सारा रहर र सपना मानौँ जाँतोमा अँजुलीले घान लगाएजस्तै घान लगाएर, दु:ख , कष्ट , पीडा मर्म र थकानको पहाडले थिचिएर सन्तानको सुख र सफलताको लागि आफ्नो जीवन समर्पण गर्ने उत्कृष्ट नाम हो आमा । पतिको असामयिक निधन भएपछि एकल महिलाका रूपमा सन्तानको पालनपोषण र शिक्षादीक्षाका लागि आमाले निकै कष्ट व्यहोर्नु पर्ने हुन्छ । ढिकीजाँतो गर्दा पिठिउँमा छोराछोरी बोकेर लोरी गाउँदै उनीहरूलाई मनोरञ्जन प्रदान गराउँदै सुताउने प्रयास होस् वा घाँसको भारीमाथि बोकेर गरेको उकालीओराली होस् यी सन्तान हुर्काउनका लागि आमाले गरेका त्याग हुन् । सन्तानलाई सदैव सुखमा राखेर सन्तान सुखको लागि जीवन समर्पण गर्ने आमा दया, माया, प्रेम र समर्पणकि प्रतिमूर्ति हुन् । आफ्ना सन्तानको हातमा ठेला उठ्ने , फुट्ने र दुख्ने भयले आमा आफैँ आफ्नो हातमा ठेला उठाउँछिन ।

           आफ्ना छोराछोरीको सुन्दर र सुखद भविष्य निर्माणका लागि अनेक दु:खकष्ट सहनु , दैलो पोत्नु पँधेराबाट पानी खेप्नु , भकारो फाल्नु , घाँस काट्नु, जङ्गलबाट दाउरा ओसार्नु आदि आमाका दैनिक कार्य हुन् । स्वार्थरहित स्नेह र ममताको काखमा हुर्काउनु , छोराछोरीको प्रगतिमा रमाउनु, आफूलाई केही नगरे पनि सदैव सन्तान सुख र खुसीको चाहना राख्नु आमाको विशेषता भएको कुरा 'आमाको तस्बिर' शीर्षक कवितामा चर्चा गरिएको छ ।

ख ) म पात्र स्वदेशमै भएको भए आमाको दु:ख कसरी हटाउँथ्यो होला, कविताका आधारमा लेख्नुहोस् ।

उत्तर :- आमाको तस्बिर कवितामा जब म पात्रले दिदीको फेसबुक वालमा आमाको तस्बिरसहितको 'आमाको पृथ्वीमा दु: खको मौसम अझै पनि ' भन्ने स्टाटस देख्छ उसलाई एकाएक हीनताबोध भएर आउँछ र आत्मसमीक्षा गर्दा आफूले आमाका लागि केही नसोचेको र गर्न नसकेको पाउँछ ।  यदि कविताको म पात्र स्वदेशमै भएको भए दुनियाँको सबभन्दा निस्वार्थ र प्यारो आमाको काखलाई भुल्दैनथ्यो । आफू कामको सिलसिलामा व्यस्त रहनु परेता पनि आमाका लागि पनि केही न केही सोच्थ्यो । आमाको दम तथा आङ खस्ने रोगले उपचार पाउँथ्यो । आमाले जाँतोसँगै बर्बराउँदै एक्लै बाँच्नु पर्ने अवस्था आउन दिँदैनथ्यो । ऊ वृद्ध अवस्थाकी आमाको सहारा बनेर उभिन्थ्यो । आमाले एक्लै घरको दैलो पोत्ने , झिसमिसेमै पानी खेप्नु, भकारो सोहर्ने, घाँस दाउरा आदि गर्ने काम एक्लै गर्नु पर्दैनथ्यो । आमाका हरेक दु:खसुखको साथी बनेर सहयोग गर्थ्यो । आमाले गर्नुपर्ने सबै काममा उसको साथ र सहयोग हुन्थ्यो र आमाको दु:ख हटाउन यथासक्य सहयोग गरेर दु:ख हटाउँथ्यो होला ।

८      . व्याख्या गर्नुहोस्

जब जाँतो घुमाउन सक्ने भएँ

मेरै जीवनको चक्र घुम्यो त्यही जाँतो झैँ

र म उड्नुपर्यो सात समुद्रपारि ।

उत्तर :- जब जाँतो .......................................................... समुद्रपारि ।

         प्रस्तुत हरफ हाम्रो कक्षा नौ को नेपाली किताबको पाठ १५ "आमाको तस्बिर" शीर्षक कविताबाट व्याख्याको लागि साभार गरिएको हो । यस कविताका रचयिता भूपिन हुन् । यस कवितामा कविले आमाको काखमा हुर्किएर ठूलो भएपछि विदेशिएर विदेशको दु:खमा रूमल्लिएर आमाको दु:खमा मलम लगाउन नसकेको , आमाले बुढेसकालमा समेत एक्लो जीवन बिताउन विवश हुनु परेको पीडालाई विषयवस्तुका रूपमा प्रस्तुत गरेका छन् । आमाको काममा सहयोग गर्ने उमेर भएका छोराछोरी शिक्षा तथा आयआर्जनका लागि देश छोड्नुपर्ने विवश परिस्थिति चित्रण गर्ने सन्दर्भमा उक्त हरफ आएको हो ।

          हरेक आमाले आफ्नो सम्पूर्ण मातृत्व खन्याउँदै अनेकौँ दु:ख, कष्ट, वेदना, पीडालाई बिर्सिएर आफ्ना सन्तान हुर्काउन , सन्तानको सुख , खुसी र सन्तुष्टिका लागि आफूलाई समर्पित गरी सन्तानप्रति निस्वार्थ प्रेम दर्शाउने गर्दछन्  । तर जब सन्तान आफ्नै खुट्टामा उभिएर बाँच्न सक्ने हुन्छन् तब उसले गाँस , बास र कपासका लागि आमाको न्यानो काख छाडेर विदेशिन बाध्य हुनु पर्दछ । आमाले पिठिउँमा बोकेर लोरी गाउँदै जाँतो घुमाएर हुर्काएको म पात्रले जाँतो घुमाउने ढिपी गर्दा आमा कलिलो हातमा ठेला उठ्छ, सक्दैनस् बाबू भनेर आफैँ जाँतो घुमाउँथिन । जब म पात्र ठूलो भयो, जाँतो घुमाउन अर्थात् आमाको दु:खको भार उठाउन , थेग्न सक्ने भयो तब उसलाई समयले हुत्याएर सात समुद्रपारी विदेशी भूमिमा पुर्‍यायो । उसलाई जीवनचक्रले जाँतो झैँ फनफनी घुमायो र विदेशिन बाध्य भयो । उसले विदेशमा दु:ख गरेर कमाएको पैसा आमाको सहारा बन्न सकेन । आमा एक्लै आफ्नो दु:खको भूमरीमै रूमल्लिन विवश भइन् ।

             निष्कर्षमा कविले यस कवितामार्फत भनेकौँ दु:ख , कष्ट , पीडा र वेदना बोकेर हुर्काएका सन्तान जब आफ्ना खुट्टामा उभिन सक्ने हुन्छन् , जब केही कमाउने वा गर्न सक्ने हुन्छन् तब जीवन सङ्घर्षले उनीहरूलाई विदेशिन विवश बनाउँछ र यता आमाले बुढेसकालमा सहारा विहीन जीवन बिताउनु परेको यथार्थलाई यहाँ व्यक्त गरिएको छ ।